Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy (Polska Norma PN-N-18002).
Ocena ryzyka zawodowego prowadzi do ochrony ludzkiego zdrowia i życia oraz służy oszczędzaniu pracownikom i pracodawcom stresu, strat finansowych i innych kłopotów związanych z ewentualnymi wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi. Przekłada się to bezpośrednio na koszty prowadzonej działalności ponieważ wypadki przy pracy i choroby zawodowe wpływają na ich wzrost m.in. poprzez zmniejszanie wydajności pracy i produkcji, opcję ponoszenia zwiększonej składki ubezpieczeniowej (kosztów ubezpieczenia), koszty ewentualnego uczestniczenia w postępowaniach sądowych, itd.
Ocenę ryzyka zawodowego można rozumieć jako dokładne sprawdzenie i ocenę, co w miejscu pracy może zaszkodzić lub wyrządzić krzywdę pracownikom. Dzięki niej można zweryfikować czy zastosowano wystarczające środki ograniczające lub eliminujące zagrożenia oraz określić, co należy jeszcze zrobić, aby do tego doprowadzić.
Najważniejsze jest jednak określenie jak znaczące zagrożenia występują w miejscu pracy i czy zapobiega się im przy pomocy właściwych i wystarczających środków zaradczych. Przykładowo: porażenie prądem elektrycznym może być śmiertelne, ale jego ryzyko jest bardzo małe w środowisku biurowym – oczywiście pod warunkiem, że elementy pod napięciem są dobrze izolowanie, a części metalowe dobrze uziemione.
Ocena ryzyka zawodowego, do której zobowiązany jest każdy pracodawca jest najprostszym narzędziem aby rozpoznać zagrożenia występujące na stanowiskach pracy, ocenić jakie mogą być ich konsekwencje dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników oraz określić możliwe środki przeciwdziałania tym zagrożeniom. Jej prawidłowe opracowanie przyczynia się do zwiększania bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy, a jej regularne przeprowadzanie najprostszą drogą do stworzenia w przedsiębiorstwie bezpiecznych warunków pracy i kontrolowania stanu zagrożeń w miejscu pracy.
Stosowana w Polsce od niemalże 20 lat wykazała bezpośredni związek między z panującymi w przedsiębiorstwach warunkami pracy. Stwierdzono również, że stałe zaangażowanie pracodawców i pracowników w prawidłową ocenę ryzyka prowadzi do powstania logicznie działającego systemu bezpieczeństwa pracy i przekonania, że dbanie o bezpieczeństwo i zdrowie to wspólny interes i zadanie zarówno dla pracodawców jak i pracowników.
Przeprowadzając ocenę ryzyka można liczyć na korzyści dla firmy. W bliższej perspektywie oznacza to lepsze samopoczucie pracowników i lepszą atmosferę w pracy, gdy pracodawca dba o ich bezpieczeństwo i zdrowie. Pracodawca natomiast może mieć świadomość spełnienia obowiązku o podstawowym znaczeniu dla ochrony życia i zdrowia pracowników oraz zmniejszyć koszty prowadzonej działalności.